Βαλκάνια, ο αιώνιος έφηβος. του Γρηγόρη Αγγελίδη
Ιστορικά η βαλκανική χερσόνησος αποτέλεσε και αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον πεδίο για την επιστήμη των διεθνών σχέσεων. Λαοί, οι οποίοι επί αιώνες συμβιώνουν και την ίδια στιγμή συγκρούονται. Θρησκείες, γλώσσες και πολιτισμοί, που όσο και αν αλληλεπιδρούν, τόσο αντιτίθενται ο ένας στον άλλο.
Ο χρόνος και η πολιτική δεν φέρθηκαν καλά στα κράτη της χερσονήσου του Αίμου. Οι μεγάλες αυτοκρατορίες που ήλεγχαν την περιοχή διαδέχονταν η μία την άλλη και χειρίζονται τους λαούς της περιοχής σύμφωνα με το εκάστοτε συμφέρον, δεσποτικά και χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι εθνοτικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές διαιρέσεις. Με τον τρόπο αυτό μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού διασπείρονταν από άκρης εις άκρη της χερσονήσου με αποτέλεσμα σε μία περιορισμένη γεωγραφική περιοχή να κατοικούν ετερόκλητες ομάδες, για τις οποίες ήταν αδύνατο να συμβιώσουν. Η μειοψηφία των εκτοπισμένων έρχονταν γρήγορα σε σύγκρουση με τη πλειοψηφία των ντόπιων κατοίκων της περιοχής.
Ακόμα και μετά τους αγώνες της ανεξαρτησίας τους(ή της μεταμέλειας για το «αμαρτωλό» παρελθόν τους), ένα μέρος των σημερινών δυτικών Βαλκανίων δεν πρόλαβαν να νιώσουν τη χαρά της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης. Γρήγορα υποχρεώθηκαν από τις ανάγκες της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων να ενοποιηθούν σε ένα ενιαίο κράτος, το οποίο δεν διέθετε την παραμικρή συνοχή ή συνεκτικότητα. Τα κράτη που κατάφεραν να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους, μαζί και τα νέα που δημιουργήθηκαν δεν επέδειξαν ιδιαίτερη πρόοδο. Είτε σπαράσσονταν περιοδικά από εσωτερικές έριδες, είτε αποτέλεσαν ένα χρήσιμο παιχνίδι στα χέρια των ισχυρών. Μετά δε μάλιστα το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τα Βαλκάνια υπέστησαν έναν καινοτόμο διαχωρισμό. Υπήρχε η Γιουγκοσλαβία του Τίτο που «έπαιζε» μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η απομονωμένη Αλβανία του Χότζα, η Βουλγαρία και η Ρουμανία ως σταθερά προσδεμένες στο σοβιετικό άρμα και φυσικά Ελλάδα και Τουρκία βρίσκονταν στο δυτικό μπλοκ. Τα τραγικά γεγονότα του γιουγκοσλαβικού εμφυλίου κατέδειξαν για ακόμα μία φορά την συνεχώς ρευστή κατάσταση, στην οποία βρίσκεται το υποσύστημα αυτό.
Έτσι η Βαλκανική εγκατέλειπε το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα με πολλά περισσότερα κράτη από ότι το είχε υποδεχτεί. Δυστυχώς τα κράτη αυτά υστερούσαν (και υστερούν) σημαντικά σε μία σειρά από τομείς. Οικονομικά κατεστραμμένες, με ανύπαρκτο δίκτυο υποδομών, παρουσιάζοντας ελλείψεις στο συνταγματικό τους πλαίσιο και αρνούμενα να βγουν από την εποχή του πολέμου, τα βαλκανικά κράτη δεν υπήρξαν και οι πιο επιμελής μαθητές. Σαν να μη έφταναν αυτά οι ηγεσίες τους παρουσιάζουν συστηματικά την απουσία του πολιτικού τους αισθητηρίου.
Μπορεί σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου τα βαλκανικά κράτη να εμφανίζουν κάποια πρόοδο στους δείκτες τους και ορισμένα από αυτά να καταφέρνουν να εισέρχονται σε διεθνείς οργανισμούς, αλλά υποφέρουν από την κοντόφθαλμη αντίληψη, που οι ηγέτες τους έχουν για την πολιτική.
Εγκλωβισμένοι σε έναν άκαρπο μεγαλοϊδεατισμό οι κυβερνήσεις των κρατών της περιοχής προχωρούν σε προκλητικές δηλώσεις ή σε αμφισβήτηση του κατοχυρωμένου με συνθήκες status quo. Τέτοιου είδους τακτικές, σε μία ήπειρο με παγιωμένα τα σύνορα των κρατών της, καταδεικνύει οντότητες, οι οποίες αρνούνται να αποδεχθούν την πραγματικότητα και το ρόλο τους στο υποσύστημα και κατ’ επέκταση στο διεθνές σύστημα. Παράλληλα η ρητορική αυτή στοχεύει στο να στρέψει την εγχώρια κοινή γνώμη μακριά από τα εσωτερικά προβλήματα, προς κάποιον αόρατο εχθρό.
Επομένως μπορούμε να μιλήσουμε για έλλειψη ωριμότητας. Κράτη, που σαν παιδιά, αρνούνται να ενηλικιωθούν και να δουν τη ζωή στα μάτια. Ο αναθεωρητισμός δεν είναι κάτι παράδοξο για τις διεθνείς σχέσεις, ωστόσο το να απλώνει κανείς τα πόδια του πέρα από το πάπλωμα, όχι μόνο δε του προσδίδει κύρος, αλλά τον γελοιοποιεί στα μάτια των ισχυρών φίλων του. Πώς άραγε αυτά τα κράτη προσδοκούν να διαδραματίσουν έναν σοβαρό και αξιόπιστο ρόλο στο βαλκανικό υποσύστημα, από τη στιγμή που αδυνατούν να αναγνωρίζουν τα σφάλματα και τις αδυναμίες τους και να προβούν στην αυτοκριτική τους; Θα σταματήσουν ποτέ τα Βαλκάνια να είναι η μπαρουταποθήκη της Ευρώπης;
Γρηγόρης Αγγελίδης
