Οι Αρμενόφωνοι Έλληνες των Πάνω Διαβατών – Γράφει ο Μάκης Ιωσηφίδης
ΑΡΜΕΝΟΦΩΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΝΩ ΔΙΑΒΑΤΩΝ
Γεννήθηκα το 1954 στα Διαβατά Θεσσαλονίκης όπου έζησα μέχρι τα 15 μου χρόνια. Η οικογένειά μου κατοικούσε στα πάνω Διαβατά όπου οι περισσότεροι κάτοικοι ανήκαν σε μια ιδιότυπη προσφυγική ομάδα, τους Αρμενόφωνους Έλληνες για τους οποίους θα μιλήσω παρακάτω. Από μικρό παιδάκι πληγωνόμουν ψυχικά όταν άκουγα κάποιους από τις άλλες εθνοτικές ομάδες των Διαβατών (ντόπιους αλλά και πρόσφυγες από το Χαμιδιέ στα κάτω Διαβατά) να αποκαλούν περιφρονητικά τους δικούς μας ‘’Αρμένους’’ και πολλές φορές ‘’παλιοαρμένηδες’’.
Το 1978 διορίστηκα δάσκαλος στο Κιλκίς όπου και διέμεινα οριστικά μέχρι και σήμερα. Στο χωριό Ζαχαράτο του Κιλκίς (στο οποίο έχω πολλούς συγγενείς) κατοικούν Αρμενόφωνοι Έλληνες (δηλ. της δικής μου προσφυγικής καταγωγής). Την ίδια ακριβώς πίκρα που ένιωθα στα Διαβατά παιδάκι, την ένιωσα όταν σε κοινωνικές εκδηλώσεις συγγενών μου του Ζαχαράτου, άκουγα άλλους Κιλκισιώτες να τους αποκαλούν με τους ίδιους χαρακτηρισμούς (Αρμένηδες κτλ.) Πείσμωσα και αφοσιώθηκα για πολλά χρόνια στην έρευνα για την προσφυγική μας καταγωγή και τη συλλογή στοιχείων, οργώνοντας τα βιβλιοπωλεία αλλά και τις βιβλιοθήκες της Θεσσαλονίκης. Με βοήθησαν με στοιχεία φίλοι μου ιστορικοί του Κιλκίς και της Θεσσαλονίκης. Με βοήθησαν επίσης άλλοι φίλοι ιστορικοί που ζουν στην Αθήνα αποστέλλοντάς μου στοιχεία που έβρισκαν σε Μικρασιατικά αρχεία της πρωτεύουσας. Η έρευνά μου επισπεύσθηκε όταν από το 2012 άρχισα να γράφω βιβλίο με θέμα την ιστορία της γενέτειράς μου Διαβατών Θεσσαλονίκης. Το 2014 πραγματοποιήθηκε στο Κιλκίς ιστορικό συνέδριο με θέμα: ‘’Η προσφυγική εγκατάσταση στο νομό Κιλκίς’’ Από τον διδάκτορα ιστορίας Βλάση Αγτζίδη, μού ανατέθηκε να κάνω την εισήγηση για το Ζαχαράτο με ιδιαίτερη αναφορά στους Αρμενόφωνους του χωριού, θέμα το οποίο κατείχα λόγω της πολυετούς ενασχόλησής μου. Από φίλους ιστορικούς, μού αναφέρθηκε ότι είμαι ο πρώτος που ασχολήθηκε και ασχολείται σοβαρά με αυτήν την προσφυγική ομάδα. Κανένας ιστορικός μέχρι τότε δεν είχε ασχοληθεί εξαιτίας του γεγονότος ότι η προσφυγική αυτή ομάδα είναι ολιγάριθμη. Η εξήγηση είναι απλή. Ανήκω σε αυτήν την προσφυγική ομάδα ως πρόσφυγας τρίτης γενιάς.
Στην εισήγησή μου στο ιστορικό συνέδριο του Κιλκίς του 2014 απέδειξα με ιστορικά στοιχεία ότι οι Αρμενόφωνοι είναι ΕΛΛΗΝΕΣ που απλώς μιλούσαν λόγω γεωγραφικών συνθηκών την αρμένικη γλώσσα όπως και οι Καππαδόκες αλλά και οι περισσότεροι Πόντιοι του δυτικού Πόντου (Μπάφραληδες) μιλούσαν μόνο την τουρκική γλώσσα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι Τούρκοι. Τα βίντεο με όλες τις εισηγήσεις αναρτήθηκαν από το Δήμο Κιλκίς στο διαδίκτυο (You Tube) όπου μπορεί κανείς να ακούσει οποιαδήποτε εισήγηση τον ενδιαφέρει, φυσικά και τη δική μου, αρκεί να γράψει ‘’ Η προσφυγική εγκατάσταση στο νομό Κιλκίς’’.
Παραθέτω παρακάτω συνοπτικά τα βασικά σημεία της εισήγησής μου:
α) Πώς είναι καταχωρημένοι ιστορικά οι αρμενόφωνοι Έλληνες;
Οι αρμενόφωνοι Έλληνες είναι ιστορικά καταγεγραμμένοι ως Χάιχορουμ.
Στην αρμενική γλώσσα Χάικ είναι το όνομα της Αρμενίας (από τον Χάικ, μυθικό γενάρχη των Αρμενίων και δισέγγονο του Νώε). Ρουμ σημαίνει Ρωμαίος-Ρωμιός ά-ρα Χάιχορουμ = Αρμενορωμιός και σε ελεύθερη απόδοση, αρμενόφωνος Έλληνας.
β) Πού κατοικούσαν οι Αρμενόφωνοι Έλληνες;
Η ιστορική Αρμενία γεωγραφικά κατανέμεται στην τουρκική Αρμενία (βιλαέτι ανατολικής Ανατολίας με πρωτεύουσα το Ερζερούμ) και στη δημοκρατία της Αρμενίας με πρωτεύουσα το Ερεβάν. Οι Αρμενόφωνοι Έλληνες κατοικούσαν σε οχτώ χωριά της τουρκικής Αρμενίας στην επαρχία Ερζιγκιάν στο σημείο που ενώνονται οι δύο παραπόταμοι Καρά Σου και Μουράτ Σου και δημιουργούν τον ποταμό Ευφράτη.
γ) Ποια ήταν τα οχτώ αυτά χωριά;
Ήταν α) τα χωριά Βανκ, Τζοράκ, Μουσεγκά και Σρζου που ανήκαν στην περιφέρεια της πόλης Εγκίν (σήμερα Κεμαλιγιέ), β) το χωριό Μάμσα που ανήκε στην περιφέρεια της πόλης Χαρπούτ (σήμερα Ελαζίγκ), γ) το χωριό Χογούζ που ήταν απομακρυσμένο και ανήκε στην περιφέρεια της πόλης Κεμάχ και δ) τα δύο χωριά Χνδρκικ και Σαθιρκές με λίγες οικογένειες Αρμενόφωνων.
δ) Πώς βρέθηκαν οι Έλληνες αυτοί στα οχτώ αυτά χωριά;
-Από απομεινάρια των μυρίων του Ξενοφώντα που μετά τη μάχη στα Κούναξα (401 π.Χ.) ανέβαιναν βόρεια προς τον Πόντο (‘’θάλαττα θάλαττα’’) και κάποιοι κουρασμένοι από τις κακουχίες έμειναν σε οικισμούς παρά τον Ευφράτη.
-Από Μακεδόνες στρατιώτες του Μεγάλου Αλεξάνδρου που έμειναν στους ίδιους οικισμούς.
-Από Ακρίτες που φύλαγαν τα βυζαντινοαρμενικά σύνορα και έμειναν κι αυτοί στους ίδιους οικισμούς.
ε) Πώς αποδεικνύεται η ελληνικότητα των κατοίκων των οχτώ αυτών χωριών;
– Το 451 μ.Χ. έγινε η Δ’ Οικουμενική Σύνοδος της Χαλκηδόνας που καταδίκασε τον μονοφυσιτισμό. Η Αρμενική εκκλησία ακολούθησε τον μονοφυσιτισμό και αποκόπηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Την ακολούθησαν όλες οι πόλεις και τα χωριά που κατοικούνταν από Αρμένιους. Τα οχτώ αυτά χωριά δεν ακολούθησαν την αρμενική εκκλησία αλλά παρέμειναν προσηλωμένα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο δείχνοντας περίτρανα την ελληνική συνείδηση των κατοίκων τους.
-Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα από την Οθωμανική Αυτοκρατορία έγιναν τρεις φοβεροί διωγμοί εναντίον των Αρμενίων (1894-96, 1909 και 1915). Στην ανατριχιαστική αυτή γενοκτονία, οι Τούρκοι δεν πείραξαν τους Αρμενόφωνους Έλληνες των οχτώ αυτών χωριών θεωρώντας τους Έλληνες. Σε συνεντεύξεις που παίρνω στα Διαβατά από άτομα μεγάλης ηλικίας προερχόμενα από τη δική μας εθνοτική ομάδα, μού αναφέρουν ότι στα οχτώ χωριά μας, οι πρόγονοί μας έσωσαν πολλούς Αρμένιους κρύβοντάς τους στα πατάρια των σπιτιών τους, διακινδυνεύοντας τη σφαγή όλης της οικογένειάς τους αν τους ανακάλυπταν οι Τούρκοι ζαπτιέδες (αστυνόμοι).
στ) Πού πήγαν οι κάτοικοι των χωριών αυτών με την ανταλλαγή των πληθυσμών;
Οι Αρμενόφωνοι των τεσσάρων χωριών γύρω από το Εγκίν (Βανγκ, Τζοράκ, Σρζου και Μουσεγκά) ήρθαν στο χωριό Καστανιώτισσα Ευβοίας που ανήκει στον σημερινό Δήμο Ιστιαίας.
Οι Αρμενόφωνοι από το χωριό Μάμσα της περιφέρειας Χαρπούτ ήρθαν στο χωριό Ζαχαράτο (πρώην Σεκερλί) του Κιλκίς. Μεμονωμένες οικογένειες εγκαταστάθηκαν και σε άλλα χωριά (Πικρολίμνη κτλ.)
Οι Αρμενόφωνοι από το χωριό Χογούζ της περιφέρειας Κεμάχ ήρθαν στο χωριό Διαβατά (πρώην Ντουντουλάρ) της Θεσσαλονίκης.
Αργότερα, κάποιες οικογένειες από τη Μουσεγκά που εγκαταστάθηκαν στην Καστανιώτισσα ήρθαν στα Διαβατά. Οι Αρμενόφωνοι Έλληνες των οχτώ χωριών, εδώ στην Ελλάδα διατήρησαν τους δεσμούς τους. Τις δεκαετίες του 1920, του 30, του 40 και του 50 έγιναν πολλοί γάμοι ανάμεσα σε Αρμενόφωνους των τριών αυτών οικισμών όπου εγκαταστάθηκαν (Καστανιώτισσα, Διαβατά, Ζαχαράτο). Αρκεί να αναφέρω ότι η εκ πατρός γιαγιά μου ήταν από τη Μουσεγκά, οι δύο παππούδες και η εκ μητρός γιαγιά μου ήταν από το Χογούζ και συγγενείς μου στο Ζαχαράτο ήταν από τη Μάμσα.
ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ
Το να αποκαλεί οποιοσδήποτε ‘Άρμένηδες’’ κάποιους από τους κατοίκους των πάνω Διαβατών είναι αντιιστορικό αλλά πάνω απ’ όλα εγκληματικά αντεθνικό επειδή αυτόματα νομιμοποιεί οποιονδήποτε να αποκαλεί ‘’Τούρκους’’ τους τουρκόφωνους της Καππαδοκίας και του Δυτικού Πόντου και όλες τις προσφυγικές ομάδες οι οποίες μέσα στους αιώνες θυσίασαν τη γλώσσα για να σώσουν τη Χριστιανική Θρησκεία.
ΕΠΩΝΥΜΑ ΑΡΜΕΝΟΦΩΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΩΝ ΠΑΝΩ ΔΙΑΒΑΤΩΝ
Από το χωριό Χογούζ κατάγονται όσοι στα πάνω Διαβατά έχουν τα επώνυμα:
Αβραμίδης, Γαβριηλίδης, Γεωργιάδης (εκτός από τους απόγονους του δεύτερου ιερέα του ελεύθερου Ντουντουλάρ παπα-Τιμόθεου Γεωργιάδη που κατάγονται από το χωριό Σρζου), Γρηγοριάδης, Ελευθεριάδης, Εσκικεχαγιόγλου, Ιστίκογλου, Ιωσηφίδης, Κοσμίδης, Μαυρίδης, Μιχαηλίδης, Μυλωνάς, Παπαδόπουλος (απόγονοι του τελευταίου ιερέα του Χοχούζ και πρώτου ιερέα στο ελεύθερο Ντουντουλάρ παπα-Νικόλα Παπαδόπουλου), Παρίκογλου και Παρικίδης, Πασανίδης, Πετρίδης, Σαλανίδης, Σπυριάδης, Σπυριδόπουλος, Σωτηριάδης.
Από το χωριό Μουσεγκά κατάγονται όσοι στα πάνω Διαβατά έχουν τα επώνυμα:
Αποστολίδης, Ιωαννίδης, Λαζαρίδης, Φωτιάδης.
Ιωσηφίδης Μάκης
Δάσκαλος-Κιλκίς
* Περισσότερες λεπτομέρειες στο βιβλίο μου, που αποτελεί τη διαχρονική ιστορία των Διαβατών και θα κυκλοφορήσει μέσα στο 2019 με τίτλο:
ΠΑΤΡΩΑ ΓΗ
ΔΙΑΒΑΤΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ-ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ
